تومور اربیت چشم یکی از مشکلات جدی و نادر چشم است که می‌تواند بر بینایی و سلامت کلی چشم تاثیر بگذارد. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند و بسته به اندازه و محل رشد، علائم مختلفی مانند تورم پلک، بیرون‌زدگی چشم، درد یا کاهش بینایی ایجاد کنند. تشخیص سریع و درمان تخصصی، کلید حفظ بینایی و جلوگیری از عوارض جدی آن است. در کلینیک اربیتال با بهره‌گیری از تیم متخصص چشم‌پزشکی و تجهیزات پیشرفته تشخیصی و درمانی امکان ارائه خدمات جامع برای تشخیص، درمان و پیگیری تومورهای اربیت چشم فراهم شده است. اگر به دنبال تشخیص دقیق، درمان تخصصی و مراقبت حرفه‌ای هستید، مراجعه به کلینیک اربیتال بهترین انتخاب برای محافظت از سلامت چشمان شما است.
تومور اربیت چشم چیست؟
تومور اربیت چشم به هرگونه رشد غیرطبیعی سلولی در حفره اربیتال (محل قرارگیری چشم در جمجمه) گفته می‌شود. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند و بسته به نوع و محل‌شان، علائم و شدت خطر متفاوتی ایجاد کنند. تومورهای خوش‌خیم معمولا رشد آرامی دارند و وجود آن‌هاتهدیدی مستقیم برای بینایی نیست و با درمان مناسب قابل کنترل هستند. تومورهای بدخیم رشد سریع و تهاجمی دارند و می‌توانند بافت‌های اطراف را درگیر کرده و به بینایی یا حتی سلامت عمومی چشم آسیب برسانند. تومورهای اربیت چشم می‌توانند در بافت‌های مختلف مانند چربی، عضلات چشم، اعصاب، عروق خونی یا استخوان‌های اطراف چشم ایجاد شوند. تشخیص دقیق نوع تومور توسط چشم‌پزشک متخصص و با استفاده از تصویربرداری‌های پیشرفته مانند MRI یا CT اسکن انجام می‌شود.
انواع تومور اربیت چشم
انواع مختلفی از تومورهای اربیت وجود دارد که هم در کودکان و هم در بزرگسالان می‌توانند ایجاد شوند که از خوش خیم تا بدخیم متغیر است. خوشبختانه اکثر تومورهای اربیتال خوش خیم هستند، اما همچنان می‌توانند به چشم و ساختارهای اطراف آسیب وارد کنند. برخی از تومورهای اربیت به آهستگی رشد می‌کنند در حالی که برخی دیگر می‌توانند به سرعت رشد کنند. در ادامه با انواع تومورهای اربیت چشم آشنا خواهید شد که شامل:
تومورهای خوش‌خیم (Benign)
این تومورها رشد آهسته دارند و معمولا به بافت‌های اطراف آسیب نمی‌رسانند. درموئید و اپیدرموئید شامل بافت‌های پوستی و غدد هستند که اغلب در کودکان دیده می‌شوند. همانژیوم که در دسته تومورهای عروقی هستند و بیشتر در کودکان و نوزادان شایع است و می‌تواند باعث بیرون‌زدگی چشم شود. لیپوما یا همان تومور چربی که معمولا بدون علامت است و رشد آرامی دارد. نوروفیبروم و شوانوما تومورهای عصبی خوش‌خیم هستند که می‌توانند باعث فشار روی ساختارهای اطراف شوند. تشخیص هریک از انواع این تومورها باید توسط پزشک انجام شود.
تومورهای بدخیم (Malignant)
این تومورها رشد سریع و تهاجمی دارند و می‌توانند به بافت‌های اطراف و حتی سایر نقاط بدن سرایت کنند. تومورهای بدخیم نیز انواع مختلفی دارند که به خوبی توسط پزشکی متخصص مورد بررسی قرار بگیرند. در ادامه می‌توانید به دقیق با تومورهای بدخیم اربیت آشنا شوید. انواع تومورهای بدخیم اربیت عبارتند از:
- سارکوم اربیت: شامل رابدومیوسارکوم و لئوکوئوسارکوم که در کودکان و بزرگسالان دیده می‌شوند.
- ملانوما اربیت: تومور رنگدانه‌ای که از سلول‌های ملانوسیت منشأ می‌گیرد.
- کارسینوم و تومورهای متاستاتیک: سلول‌های سرطانی که از سایر اندام‌ها به اربیت چشم منتقل می‌شوند.
علائم تومور اربیت چیست؟
اکثر بیماران مبتلا به تومورهای اربیت متوجه برآمدگی چشم یا پروپتوز می‌شوند. اما معمولا قبل از اینکه چشم شروع به برآمدگی کند، تغییرات در بینایی، دوبینی یا درد می‌تواند نشانه‌هایی از این بیماری باشند. وقتی تومورهای اربیت بزرگ هستند به راحتی قابل تشخیص هستند، اما تشخیص تومورهای کوچکتر دشوارتر است، زیرا علائم می‌تواند خفیف باشد. همچنین بسیاری از علائم تومور اربیت با بیماری‌های چشمی دیگر مانند تیروئید چشمی اشتباه گرفته می‌شوند. علائم تومور اربیت چشم بسته به نوع، اندازه و محل تومور متفاوت است، اما شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
- بیرون‌زدگی چشم (Proptosis): یکی از رایج‌ترین نشانه‌ها است و وقتی تومور فضای حفره اربیتال را اشغال می‌کند، باعث جلو آمدن یا بیرون‌زدگی یک چشم نسبت به دیگری می‌شود.
- تورم یا برجستگی پلک‌ها: تورم پلک بالا یا پایین، تغییر شکل پلک یا احساس توده در اطراف چشم که می‌تواند ناشی از تومور باشد.
- درد یا فشار در ناحیه چشم: برخی تومورها به ویژه تومورهای بدخیم، می‌توانند باعث درد مزمن یا فشار در حفره چشم شوند.
- کاهش بینایی یا دوبینی (Diplopia): فشار روی عضلات حرکتی چشم یا عصب بینایی می‌تواند منجر به کاهش دید، تاری یا دوبینی شود.
- حرکت محدود چشم: تومورهایی که عضلات چشم یا فضای اطراف چشم را تحت فشار قرار می‌دهند، ممکن است باعث کاهش دامنه حرکتی چشم شوند.
- علائم غیر اختصاصی: سردرد، تغییر رنگ چشم یا پلک‌ها، قرمزی، اشک‌ریزی یا عفونت‌های مکرر از دیگر نشانه‌های احتمالی هستند.
چگونه تومور اربیت تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص تومور اربیت پزشک ابتدا با معاینه فیزیکی و بررسی پلک‌ها، حرکت چشم، بیرون‌زدگی و فشار چشم نشانه‌های احتمالی تومور را بررسی می‌کند. سپس تست‌های بینایی شامل بینایی سنجی، معاینه میدان دید و بررسی دوبینی را نیز انجام می‌دهد. برای بررسی دقیق‌تر از MRI که بهترین روش برای مشاهده بافت نرم و عضلات اطراف چشم یا CT اسکن برای بررسی استخوان‌ها و محل دقیق تومور استفاده می‌شود. در صورتی که پزشک مشکوک به تومور بدخیم باشد، جراح یا چشم‌پزشک نمونه‌ای از بافت تومور را برای بررسی سلولی و تعیین خوش‌خیم یا بدخیم بودن برمی‌دارد تا در آزمایشگاه مورد بررسی قرار دهد. در موارد مشکوک به متاستاز یا بیماری سیستمیک، آزمایش خون و تصویربرداری سایر اندام‌ها نیز ممکن است تجویز شود.
بیشتر بخوانید: آیا سرطان چشم درد دارد؟
تومور اربیت چگونه درمان می‌شود؟
اکثر تومورهای اربیت با جراحی برداشته می‌شوند. اما برخی از تومورهای مدار چشم به حدی خفیف هستند که نیازی به درمان ندارند و برخی نیاز به پرتودرمانی یا جراحی دارند که توسط جراح پلاستیک چشم برای برداشتن توده از قبل ساخته شده است. به همین دلیل بهتر است قبل از هر اقدامی به یک پزشک متخصص مراجعه کند تا با کمک او بتوانید بهترین و مناسب‌ترین روش درمانی را انتخاب کنید. انواع راه‌های درمان تومور اربیت عبارتند از:
دارودرمانی تومور اربیت
دارودرمانی تومور اربیت چشم بسته به نوع، مرحله و ماهیت خوش‌خیم یا بدخیم تومور متفاوت است. اگرچه بسیاری از تومورهای اربیت نیاز به جراحی یا رادیوتراپی دارند. اما در برخی موارد دارودرمانی می‌تواند نقش مهمی در کنترل رشد تومور، کاهش التهاب و جلوگیری از عود بیماری داشته باشد. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های دارودرمانی اشاره می‌شود:
- دارودرمانی در تومورهای بدخیم: در تومورهای سرطانی مانند رابدومیوسارکوم، لنفوم یا ملانوما دارودرمانی (شیمی‌درمانی یا درمان هدفمند) برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. دوکسوروبیسین، وینکریستین، سیکلوفسفامید برای رابدومیوسارکوم. ریتوکسی‌مب (Rituximab) برای لنفوم اربیت و داروهای ایمنی‌درمانی و هدفمند برای ملانوماهای پیشرفته.
- کورتیکواستروئیدها (داروهای ضد التهاب قوی): در تومورهای التهابی اربیت یا توده‌های لنفوپرولیفراتیو، کورتون‌ها مانند پردنیزولون یا متیل‌پردنیزولون می‌توانند التهاب را کاهش دهند و اندازه توده را کوچک کنند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در مواردی که عفونت ثانویه پس از جراحی یا تومورهای التهابی ایجاد شود، از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد درد برای کنترل علائم استفاده می‌شود.
- داروهای ضد درد و ضد تورم: برای کنترل درد، تورم یا فشار پس از درمان‌های جراحی یا رادیوتراپی، داروهای مسکن و ضد التهاب غیر استروئیدی (مثل ایبوپروفن) استفاده می‌شوند.
پرتو درمانی
پرتودرمانی (رادیوتراپی) برای تومور اربیت چشم یکی از روش‌های موثر درمانی است که در تومورهای بدخیم یا غیرقابل جراحی کاربرد دارد. این روش با استفاده از اشعه‌های یونیزان دقیق و کنترل‌شده سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد و رشد تومور را متوقف می‌کند. این روش برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده پس از عمل جراحی کاربرد دارد و در بیمارانی که امکان جراحی ندارند یا تومور در محل حساس و غیرقابل دسترس قرار دارد نیز موثر است. رادیوتراپی خارجی (External Beam Radiation) رایج‌ترین نوع آن است که اشعه از خارج بدن و با دستگاه‌های دقیق به سمت ناحیه اربیت تابانده می‌شود.
جراحی تومور اربیت
در جراحی تومور اربیت چشم که معمولاً برای برداشتن تومورهای خوش‌خیم، کنترل تومورهای بدخیم یا نمونه‌برداری تشخیصی (بیوپسی) انجام می‌شود. هدف از این جراحی حفظ بینایی، عملکرد حرکتی چشم و ساختار طبیعی چهره است. برداشتن کامل تومور و جلوگیری از رشد یا عود مجدد، کاهش فشار وارد بر چشم و عصب بینایی، دستیابی به نمونه بافتی (بیوپسی) برای تعیین خوش‌خیم یا بدخیم بودن تومور و اصلاح تغییرات ظاهری ناشی از بیرون‌زدگی یا تورم چشم از مزایای جراحی تومور اربیت هستند. انواع جراحی تومور اربیت شامل:
- جراحی کم‌تهاجمی (اندوسکوپیک یا ترانس‌کونژنکتیوال)
- جراحی باز اربیتال (Orbitotomy)
- تخلیه کامل اربیت (Exenteration)
مراقبت‌های بعد از جراحی تومور اربیت
مراقبت‌های بعد از جراحی تومور اربیت چشم نقش بسیار مهمی در بهبود سریع، کاهش عوارض و حفظ بینایی دارند. رعایت دقیق نکات زیر توسط بیمار می‌تواند روند بهبودی را سریع‌تر کند. حداقل یک تا دو هفته پس از جراحی از فعالیت‌های شدید فیزیکی، ورزش سنگین و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. استراحت کافی به کاهش تورم و خونریزی کمک می‌کند. مراقبت‌هیا بعد از جراحی تومور اربیت موارد زیر را شامل می‌شوند:
- محل برش یا بخیه‌ها باید تمیز و خشک نگه داشته شود.
- از دست زدن یا فشار روی چشم خودداری کنید.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک (قطره، پماد یا داروهای خوراکی) را به موقع استفاده کنید.
- تورم و کبودی پس از جراحی طبیعی است و معمولا با استفاده از کمپرس سرد در 24–48 ساعت اول کاهش می‌یابد.
- داروهای مسکن تجویز شده توسط پزشک را طبق دستور مصرف کنید.
- جلسات معاینات دوره‌ای چشم‌پزشک برای بررسی روند بهبودی و احتمال عود تومور ضروری است.
- در صورت مشاهده درد شدید، خونریزی، تورم غیرطبیعی، کاهش بینایی یا تب سریعاً با پزشک تماس بگیرید.
- نوشیدن آب کافی و تغذیه مناسب به بهبود بافت‌ها و کاهش التهاب کمک می‌کند.
- از مصرف غذاهای بسیار شور یا فرآوری شده که می‌توانند تورم را افزایش دهند، خودداری کنید.
- از مالش چشم یا قرار دادن فشار مستقیم روی چشم و پلک‌ها خودداری کنید.
- استفاده از عینک محافظ یا محافظ چشم در هنگام خواب یا فعالیت‌های خاص توصیه می‌شود.
- در صورت نیاز، رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی پس از جراحی طبق نظر پزشک انجام می‌شود.
- داروهای ضد التهاب یا قطره‌های چشمی تجویز شده برای کاهش التهاب و جلوگیری از عفونت باید به موقع استفاده شوند.
آیا می‌توان از بروز تومور اربیت پیشگیری کرد؟
پیشگیری قطعی از تومور اربیت چشم به دلیل عوامل ژنتیکی، سلولی و محیطی کاملا ممکن نیست، اما می‌توان با رعایت چند نکته، ریسک بروز یا پیشرفت تومور را کاهش داد. با انجام چکاپ‌های دوره‌ای چشم به ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی تومور یا مشکلات چشم دارند، می‌تواند باعث تشخیص زودهنگام تغییرات سلولی و تومورهای اولیه شود. مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان و اجتناب از دخانیات می‌تواند سلامت سلول‌های چشم را حفظ کند. همچنین استفاده از عینک مناسب در ورزش‌ها یا محیط‌های کاری پرخطر و جلوگیری از آسیب مستقیم به چشم می‌تواند از تحریک بافت اربیتال و رشد غیرطبیعی سلول‌ها جلوگیری کند. در صورت مشاهده هرگونه تورم، بیرون‌زدگی، کاهش بینایی یا درد غیرمعمول چشم مراجعه سریع به چشم‌پزشک می‌تواند از پیشرفت تومور و آسیب‌های جدی جلوگیری کند.
کلام آخر
تشخیص به موقع و درمان تخصصی تومور اربیت چشم نقش مهمی در حفظ بینایی و سلامت چشم دارد. اگر هرگونه علامت غیرطبیعی مانند بیرون‌زدگی چشم، تورم یا کاهش بینایی مشاهده کردید، به‌سرعت به یک متخصص مراجعه کنید. در کلینیک اربیتال با بهره‌گیری از تیم متخصص چشم‌پزشکی و تجهیزات پیشرفته MRI و CT امکان تشخیص دقیق، درمان موثر و مراقبت‌های بعد از جراحی فراهم شده است. می‌توانید همین امروز با این مرکز تماس بگیرید و برای معاینه نوبت خود را رزرو کنید.