چشم یک اندام حسی است که از طریق عصب بینایی به مغز متصل است. بافت پوشش خارجی چشم صلبیه است. محیط ژلاتینی که چشم را پر می‌کند زجاجیه است. قرنیه و عدسی در جلوی چشم تصاویر را روی شبکیه متمرکز می‌کنند. شبکیه سطح داخلی صلبیه را می‌پوشاند و ساختار عصبی است که قادر به دریافت تصاویر است. نور را از طریق مردمک، سوراخ قابل‌مشاهده در جلوی چشم دریافت می‌کند و سیگنال‌ها را به مغز می‌فرستد. مغز این پیام‌ها را به‌عنوان احساسات بصری تفسیر می‌کند. مشیمیه بافتی حاوی سلول‌های رنگ‌دانه (ملانوسیت) و غنی از رگ‌های خونی است که شبکیه را تغذیه و حمایت می‌کند. ملانوسیت‌ها سلول‌هایی هستند که می‌توانند تخریب شده و باعث ایجاد سرطان ملانومای چشم شوند.
سرطان ملانومای چشم
یکی از شایع‌ترین تومور اولیه داخل چشمی با شیوع بالا است. حدود 10٪ از تمام ملانوم‌ها را تشکیل می‌دهد و در 90٪ موارد در مشیمیه و در جسم مژگانی موضعی است، اما می‌تواند روی عنبیه یا عصب بینایی نیز ایجاد شود.
عوامل خطر سرطان عبارت‌اند از رنگ پوست روشن، موهای بلوند، چشمان آبی یا سبز، سن بالا و قرارگرفتن در معرض نور خورشید. عامل خطر هر چیزی است که خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهد. داشتن یک عامل خطر به این معنی نیست که شما قطعاً دچار تومور خواهید شد. افرادی که معتقدند در معرض خطر هستند باید این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارند. هیچ مدرکی مبنی بر آشنایی با این بیماری وجود ندارد: در ادبیات علمی تنها موارد پراکنده آشنایی گزارش شده است و این بیماری مردان را با شیوع خفیف مبتلا می‌کند.
سرطان ملانومای چشم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
علائم به‌طورکلی غیراختصاصی هستند: ملانوم می‌تواند کاملاً بدون علامت باشد یا می‌تواند باعث ایجاد تاری دید، کاهش جزئی میدان بینایی شود. اما اغلب تنها زمانی رخ می‌دهد که قسمت مرکزی چشم تحت‌تأثیر قرار گرفته باشد و بیمار متوجه کاهش بینایی شود؛ بنابراین تنها پیشگیری با معاینه دوره‌ای چشم است.
تشخیص توسط چشم‌پزشک از طریق ویزیت انجام می‌شود: متخصص می‌تواند ملانوم را از طریق برخی ویژگی‌های قابل‌مشاهده، مانند درجه رنگ‌دانه، شکل و موقعیت آن شناسایی کند. تست‌های تشخیصی خاص می‌توانند به تأیید تشخیص کمک کنند.
چه آزمایشاتی برای تشخیص سرطان ملانومای چشم قابل‌اعتماد لازم است؟
از روش‌های زیر می‌توان استفاده کرد:
- معاینه چشم‌پزشکی با گشاد شدن مردمک چشم (مردمک با تزریق قطره‌های میدریاتیک گشاد می‌شود) تا به چشم‌پزشک اجازه دهد از طریق عدسی و مردمک به شبکیه و عصب بینایی نگاه کند. معاینه با ابزاری انجام می‌شود که از یک پرتو باریک نور استفاده می‌کند. برای ارزیابی هرگونه تغییر در ضایعه در طول زمان ممکن است عکس‌های فوندوس گرفته شود.
- سونوگرافی چشمی: چند قطره‌قطره چشمی بی‌حس‌کننده تزریق می‌شود که باعث می‌شود چشم حساسیت کمتری داشته باشد و یک پروب کوچک که امواج صوتی ساطع و دریافت می‌کند به‌آرامی روی سطح چشم قرار می‌گیرد. از طریق پژواک‌های تولید شده توسط بافت‌های مختلف، ساختارهای داخلی چشم بررسی می‌شود و تصویری از داخل چشم به دست می‌آید.
- آنژیوگرافی: موادی (فلورسین و ایندوسیانین) از طریق ورید بازو تزریق می‌شود که امکان تجسم رگ‌های خونی چشم را فراهم می‌کند. یک دوربین ویژه از شبکیه و مشیمیه عکس می‌گیرد تا هرگونه ناهنجاری گردش خون را برجسته کند.
علاوه بر این، آزمایشات زیر قبل از انجام درمان ضروری است:
- آزمایشات شیمیایی خون
- سونوگرافی شکم
- معاینه اشعه ایکس قفسه سینه
- CT-CT / معاینه PET، MRI
وقتی ملانوم در چشم کشف می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟
ملانوم چشمی گاهی اوقات به نظر می‌رسد که در طول زمان ثابت می‌ماند، اگرچه در بیشتر موارد، رشد تومور مشاهده می‌شود که به‌مرورزمان بینایی را مختل می‌کند.علاوه بر این، این سرطان تمایل به گسترش به سایر قسمت‌های بدن دارد و در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند کشنده باشد.
علائم ملانوم چشمی
این احتمال وجود دارد که ملانوم چشمی علت و علامتی نداشته باشد، اما در موارد دیگر ممکن است علائم و نشانه‌های زیر ظاهر شوند:
- یک نقطه سیاه که به‌تدریج در ناحیه عنبیه افزایش می‌یابد.
- چشمک زدن چراغ‌ها
- تغییر شکل مردمک
- ازدست‌دادن پیش‌رونده بینایی محیطی
- دیدن شعله‌ها یا لکه‌های غبار که به آن مگس‌های پرنده نیز می‌گویند.
عوامل مؤثر بر روند درمان بیماری عبارت‌اند از:
- سن و وضعیت عمومی بیمار
- عود بودن یا نبودن آن
- اندازه تومور
- محل تومور
- گسترش تومور در چشم یا سایر قسمت‌های بدن
- ویژگی‌های سیتو – ژنتیک
چه درمان‌هایی برای مقابله با سرطان ملانومای چشم امکان‌پذیر است؟
تا همین اواخر، تنها درمان ملانوم چشم، انوکلیاسیون بود، یعنی برداشتن کره چشم. با گذشت زمان، روش‌های درمانی توسعه‌یافته‌اند که امکان حفظ چشم را، نه‌تنها از نظر تشریحی، بلکه در درصد خوبی از موارد، عملکردی نیز فراهم می‌کند.
بیماران مبتلا به ملانوم‌های کوچک تا متوسط را می‌توان با درمان محافظه‌کارانه‌ای که بینایی چشم را حفظ می‌کند، درمان کرد. از تاریخچه موارد مرکز ما مشخص می‌شود که در بیش از 90 درصد از بیماران تحت درمان، حفاظت از اندام به‌دست‌آمده است و در این بیماران عملکرد بینایی چشم تحت درمان در بیش از 70 درصد موارد تضمین شده است.
در تعداد کمی از موارد خاص، می‌توان قبل از انجام رادیوتراپی، جراحی دقیق برای برداشتن ضایعه انجام داد.هنگامی که ملانوم تشخیص داده شد، آزمایشاتی برای بررسی اینکه آیا سرطان در داخل چشم یا سایر قسمت‌های بدن گسترش‌یافته است انجام می‌شود. روش‌های درمانی انوکلیشن، رادیوتراپی و گرمادرمانی هستند.
حذف هسته برای درمان سرطان ملانومای چشم چگونه انجام می‌شود و چه پیامدهایی دارد؟
جراحی برداشتن کره چشم تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. یک پروتز زیست‌سازگار در مدار اندام هسته‌دار قرار می‌گیرد و به ماهیچه‌هایی که کره چشم را حرکت می‌دهند متصل می‌شود. بیمار پس از دو روز بستری می‌تواند بیمارستان را ترک کند. چند هفته پس از جراحی، پروتز کاشته شده با یک پوسته پلاستیکی تکمیل می‌شود که رنگ عنبیه اصلی را بازتولید می‌کند. پروتز حرکات چشم دیگر را دنبال می‌کند و نتیجه زیبایی را تضمین می‌کند. اگر گسترش متاستاتیک هنوز اتفاق نیفتاده باشد، جراحی انوکلیاسیون چشم، تومور را از بدن خارج می‌کند.
متأسفانه، ازدست‌دادن بینایی ناشی از آن قابل‌جبران نیست. عمده مشکلات بینایی مربوط به کاهش میدان بینایی در کنار چشم هسته و ازدست‌دادن ادراک سه‌بعدی است. بااین‌حال، پس از یک دوره انطباق، می‌توان بیشتر فعالیت‌های معمول را بدون هیچ محدودیتی از سر گرفت.
رادیوتراپی برای سرطان ملانومای چشم چگونه انجام می‌شود و چه عواقبی دارد؟
رادیوتراپی در ملانوم‌های کوچک و متوسط، کنترل موضعی تومور در 97 درصد موارد و بقای کاملاً قابل‌مقایسه با بیمارانی که تحت انوکلئوناسیون به دست می‌آیند، می‌دهد. این داده‌ها در یک مطالعه بالینی تصادفی شده توسط مطالعه مشترک ملانوم چشمی بر روی 1317 بیمار و با کنترل بیش از 12 سال پس از درمان نشان داده شد. درمان محافظه‌کارانه در بیشتر موارد با اعمال یک پلاک رادیواکتیو در سطح خارجی صلبیه (براکی تراپی)، در پایه تومور انجام می‌شود. در موارد منتخب، درمان با رادیوتراپی استریوتاکسیک انجام می‌شود.
اخیراً AOUP آخرین نسل ماشین‌آلات را برای اجرای درمان‌های استریوتاکسیک به دست آورده است. این یک شتاب‌دهنده خطی با گزینش‌پذیری و دقت بسیار بالا، TRUEBEAM است که به شما امکان می‌دهد درمان را در زمان بسیار کوتاهی انجام دهید (می‌تواند دوز را در ¼ زمان موردنیاز سایر تجهیزات تحویل دهد) و با تشکر از دقت بیشتر. به سیستم‌های تصویربرداری 4 بعدی که کوچک‌ترین حرکت‌های بیمار را تشخیص می‌دهد.
اکثر روش‌های استریوتاکسیک در جراحی روزانه (بدون بستری شدن) انجام می‌شود. روش براکی تراپی فقط به بی‌حسی موضعی نیاز دارد و برای مدت زمانی که پلاک روی چشم باقی می‌ماند (معمولاً 3-2 روز) در بیمارستان انجام می‌شود. اثرات پرتودرمانی با شروع چند هفته پس از درمان قابل‌توجه است. ساختار داخلی ضایعه تغییر می‌کند و کاهش آهسته اندازه آن نیز در طی چندین ماه قابل‌مشاهده است.
عوامل خطر برای گسترش متاستاز سرطان ملانومای چشم چیست؟
تحقیقات اخیر نشانگرهای زیست مولکولی متاستازهای موجود در سلول‌های تومور را شناسایی کرده‌اند که برای آنها آسپیراسیون ضایعه با سوزن ظریف در طول پرتودرمانی انجام می‌شود. این روش ثابت کرده است که ایمن و مؤثر است و از طریق مطالعه مواد حذف شده، امکان شناسایی ملانوم‌های در معرض خطر گسترش متاستاتیک را فراهم می‌کند. یک بررسی سیتوژنتیک و مولکولی بر روی مواد آسپیره شده انجام می‌شود که به شما امکان می‌دهد ملانوم‌های بدخیم‌تری را که باید با درمان‌های اضافی درمان شوند، شناسایی کنید.
علاوه بر ویژگی‌های سیتوژنتیک بافت تومور، عوامل خطر دیگری نیز به‌اندازه ضایعه در زمان تشخیص، سن بیمار و سرعت رشد تومور مربوط می‌شود.
سایر آسیب‌شناسی‌های نئوپلاستیک:
- سایر تومورهای مشیمیه (همانژیوم، استئوما)
- تومورهای پلک (کارسینوم سلول پایه / سنگ‌فرشی / سباسه، ملانوم، تومورهای خوش‌خیم)
- سایر تومورهای عنبیه
- سایر تومورهای عصب بینایی (ملانوسیتوم، مننژیوم)
- ملتحمه تومورها (سارکوم، لنفوم، ملانوم، کارسینوم)
- تومورهای متاستاتیک چشم
- تومورهای چشمی
جلوگیری از سرطان ملانومای چشم
عواملی که منجر به ایجاد سرطان‌های چشم می‌شوند هنوز تا حد زیادی ناشناخته هستند و به همین دلیل نمی‌توان یک استراتژی پیشگیری مؤثر تعریف کرد. اگرچه ارتباط مستقیم بین ملانوم چشم و قرارگرفتن در معرض نور خورشید ثابت نشده است، اما برخی از پزشکان می‌گویند همیشه محافظت از چشم با عینک آفتابی مناسب (با محافظت کامل در برابر اشعه‌های UVA و UVB) خطر ابتلا به این نوع تومور را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، ثابت شده است که عینک آفتابی به محافظت از پوست اطراف چشم در برابر ملانوما کمک می‌کند.