درایم مقاله قصد داریم درمورد التهاب یا تراخم ملتحمه بپردازیم. تراخم یک عفونت باکتریایی است که چشم‌ها به‌ویژه ملتحمه و قرنیه را درگیر می‌کند. این یک بیماری مسری است که توسط باکتری کلامیدیا تراکوماتیس ایجاد می‌شود که از طریق تماس با چشم‌ها، پلک‌ها و ترشحات بینی یا گلو افراد مبتلا منتشر می‌شود. همچنین می‌تواند از طریق اشیاء آلوده مانند دستمال یا حوله یا از طریق ناقلان حیوانی مانند مگس منتقل شود (مسكور حشره مسئول این عفونت است). ممکن است در ابتدا فقط باعث خارش خفیف شود که با سوزش چشم‌ها و پلک‌ها و متعاقب آن تورم همراه است. پس از آن، اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به ازدست‌دادن بینایی غیرقابل‌برگشت شود.
تراخم مهم‌ترین عامل قابل پیشگیری نابینایی در سراسر جهان است، به‌طوری‌که سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین زده است که نزدیک به 2 میلیون نفر بینایی خود را به دلیل این باکتری ازدست‌داده‌اند. این عفونت در مناطق خشک نزدیک خط استوا شیوع بیشتری دارد و بیشترین تعداد موارد در جنوب صحرای آفریقا و به‌ویژه در کودکان زیر 5 سال ثبت شده است.
علل ایجاد تراخم ملتحمه یا التهاب ملتحمه
باکتری مسئول تراخم کلامیدیا تراکوماتیس است که انواع مختلفی از آن وجود دارد:
موارد مرتبط با عفونت چشمی تراخم عبارت‌اند از A، B، BA و C.
عفونت چشم از طریق تماس شخصی (از طریق دست، لباس یا ملافه) و از طریق مگس‌هایی که با ترشحات چشم یا بینی فرد آلوده در تماس بوده‌اند، منتقل می‌شود.
در مناطق بومی (آفریقا، آمریکای مرکزی و جنوبی، آسیا، استرالیا و خاورمیانه)، عفونت به‌ویژه در میان کودکان پیش‌دبستانی شایع است، با نرخ شیوع که می‌تواند به 60 تا 90 درصد برسد، سپس به‌تدریج کمتر و مدت‌زمان کوتاه‌تری دارد. گذشت سال‌ها؛ خانواده محیط اولیه‌ای است که در آن انتقال اتفاق می‌افتد.
عواملی که خطر ابتلا به تراخم ملتحمه را افزایش می‌دهد
عواملی که خطر ابتلا به تراخم ملحتمه را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
فقر: این بیماری عمدتاً یک بیماری معمولی برای جمعیت بسیار فقیر در کشورهای درحال‌توسعه است.
شرایط زندگی شلوغ: افرادی که نزدیک به هم زندگی می‌کنند در معرض خطر بیشتری برای انتشار عفونت هستند.
بهداشت ضعیف: دست‌ها یا صورت کثیف، امکان تکثیر و گسترش بیشتر باکتری را فراهم می‌کند.
سن: در کودکان 4 تا 6 ساله شایع‌تر است.
جنسیت: در برخی مناطق میزان ابتلای زنان به این بیماری دو تا شش برابر مردان است.
علائم و نشانه‌ها
در مراحل اولیه، شایع‌ترین علائم و نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- تحریک و خارش
- تورم پلک‌ها
- فتوفوبیا (حساسیت بیش از حد به نور)
- درد در چشم
- پاره شدن
سیستم ایمنی یک فرد سالم می‌تواند فعال شود و از شر این میکروارگانیسم خلاص شود، اما در جوامع بومی متأسفانه مواجهه مکرر از عفونت مجدد بسیار رایج است، در نتیجه در طول سال‌ها، مژه‌ها می‌توانند آسیب ببینند. تا زمانی که با درد، ناراحتی و آسیب دائمی قرنیه روی سطح چشم مالیده شود.
با پیشرفت بیماری که به‌کندی پیشرفت می‌کند، مواد التهابی با بافت زخمی که قرنیه و ملتحمه را درگیر می‌کند جایگزین می‌شود و باعث ناراحتی شدید چشم تا ازدست‌دادن دائمی بینایی می‌شود.
مراحل و شدت بیماری تراخم ملتحمه
سازمان جهانی بهداشت (WHO) طبقه‌بندی را برای تعریف 5 مرحله تراخم بر اساس علائم بالینی هنگام پیشرفت بیماری ایجاد کرده است:
تراخوماتوز – التهاب فولیکولی: اولین علامت وجود توده است که تا قسمت بالایی چشم امتداد می‌یابند. در این حالت معمولاً بیش از 5 توده (فولیکول) بزرگ‌تر از 0.5 میلی‌متر وجود دارد.
التهاب تراخوماتوز – شدید: مرحله بعدی تورم ملتحمه است که رگ‌های خونی عمیق‌تر آن را تیره می‌کند.
اسکار تراخوماتوز: پایه‌ای از بافت اسکار سطح ملتحمه پلک بالایی را تشکیل می‌دهد.
تریکیازیس تریکوماتوز: نوارهای واقعی بافت اسکار تشکیل می‌شود که باعث می‌شود لبه پلک به سمت داخل چشم بچرخد (انتروپیون). در این زمینه، مژه‌ها نیز روی سطح چشم مالیده می‌شوند و چشم را تحریک می‌کنند (تریکیازیس). به‌مرورزمان این مالش باعث ساییدگی قرنیه می‌شود
کدورت قرنیه: ساییدگی قرنیه می‌تواند به‌مرورزمان منجر به ایجاد زخم‌های عفونی و در نهایت زخم‌های مبهم شود که از ورود نور به چشم جلوگیری می‌کند و منجر به کوری می‌شود. اگر بتوان مراحل قبلی را برگشت‌پذیر در نظر گرفت، در این مرحله، آسیب دائمی است.
عوارض تراخم ملتحمه
یک قسمت مجزا از تراخم، در صورت تشخیص و درمان به‌موقع، پیش‌آگهی عالی با رفع کامل بیماری دارد. برعکس، در صورت عدم تشخیص به‌موقع، می‌تواند با عوارضی از جمله:
- جای زخم پلک داخلی
- تغییر شکل پلک
- زخم قرنیه
- ازدست‌دادن کامل یا جزئی بینایی
تشخیص
اگرچه آزمایش‌های میکروبیولوژیکی برای شناسایی باکتری‌ها وجود دارد، اما معاینه پزشکی معمولاً برای تشخیص تراخم ملتحمه کافی است. معاینه چشم برای علائم بالینی شامل بررسی دقیق پلک و ملتحمه از نظر علائم ذکر شده در بالا است. فولیکول‌ها که چیزی جز پاسخ بافت ملتحمه به بسیاری از اختلالات التهابی حاد و مزمن نیستند، از ویژگی‌های تراخم هستند، اما می‌توانند در سایر بیماری‌های چشمی نیز یافت شوند که می‌توانند باکتریایی، ویروسی یا آلرژیک باشند.
درمان و پیشگیری
سازمان بهداشت جهانی گزارش داد که تعداد افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری از 1.5 میلیارد در سال 2002 به بیش از 142 میلیون نفر در سال 2019 رسیده است. در حال حاضر هیچ واکسنی برای تراخم وجود ندارد. برنامه‌های جدیدی برای پیشگیری و ازبین‌بردن جهانی تراخم ملتحمه ایجاد شده است که مبتنی بر اصطلاح SAFE است:
S (جراحی): از طریق جراحی می‌توان آسیب پلک‌ها (آنتروپیون) و مژه‌ها (تریشیازیس) را اصلاح کرد. در صورت ایجاد اسکار قابل‌توجه قرنیه، پیوند قرنیه برای بازگرداندن بینایی لازم است.
الف (آنتی‌بیوتیک‌ها): استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت. آزیترومایسین بیشترین استفاده را دارد.
F (پاکیزگی صورت): پاکسازی مداوم صورت برای کاهش انتقال به انسان.
E (بهبود محیطی): بهبود شرایط محیطی از جمله آب تمیز (منبع آب چشمه در نزدیکی می‌تواند کمک زیادی به شما کند)، دفع مناسب زباله (می‌تواند تولیدمثل مگس‌ها به‌ویژه سوربن‌های MUSCA، حشره‌ای که بیشترین عامل عفونت را دارد، کاهش دهد).
اجرای جامعه استراتژی SAFE از ابتلای میلیون‌ها فرد در معرض خطر را جلوگیری کرده است. اگر تراخم ملحتمه زود تشخیص داده شود و درمان شود، قبل از ایجاد اسکار در پلک و قرنیه، بینایی حفظ می‌شود و بنابراین روند درمان به عالی‌ترین شکل پیش خواهد رفت.